Ασφαλής ύπνος του μωρού: Ποιες είναι οι καλλίτερες συμβουλές;

Laura A. Stokowski, RN, MS  |  February 17, 2016

Medscape.com

Ασφαλής ύπνος

Θάνατος στη βρεφική ηλικία που έχει σχέση με τον ύπνο

Είναι τραγικό το γεγονός ότι στις ΗΠΑ κάθε χρόνο συμβαίνουν περίπου 4000 ξαφνικοί θάνατοι βρεφών που έχουν σχέση με τον ύπνο. Οι ξαφνικοί μη αναμενόμενοι θάνατοι βρεφών που έχουν σχέση με τον ύπνο περιλαμβάνουν τυχαίους θανάτους από πνιγμό, ασφυξία και στραγγαλισμό, καθώς επίσης και από υποτιθέμενους θανάτους από το σύνδρομο του ξαφνικού θανάτου. Σε όλες όμως αυτές τις περιπτώσεις, ο κοινός παρανομαστής είναι το περιβάλλον ύπνου και ειδικά το μη ασφαλές περιβάλλον ύπνου.

Σύνδρομο ξαφνικού θανάτου των βρεφών (SIDS)

To σύνδρομο ξαφνικού θανάτου των βρεφών (SIDS) είναι η πρώτη αιτία θανάτου στα βρέφη ηλικίας ενός μηνός έως ενός χρόνου.  Όταν ο θάνατος ενός βρέφους δεν μπορεί να εξηγηθεί μετά από λεπτομερή έρευνα (ιατροδικαστική εξέταση, νεκροτομή και ανασκόπηση του κλινικού ιστορικού), το SIDS θεωρείται ως αιτία.

Η τριπλή θεωρία είναι ότι το SIDS συμβαίνει (1) σε ενδογενές ευάλωτο βρέφος, (2) κατά τη διάρκεια μιας κριτικής περιόδου της ανάπτυξης ( η ηλικία < 6 μηνών είναι η περίοδος με τον μεγαλύτερο κίνδυνο) που (3) εκτίθεται σε ένα εξωγενή στρεσσογόνο παράγοντα, όπως πρηνή θέση (μπρούμυτα), ντυμένο με πολλά ρούχα ή απόφραξη του αεραγωγού.

Δεν υπάρχουν κάποιοι βιολογικοί δείκτες για το SIDS, έτσι η μείωση του κινδύνου πρέπει να λαμβάνει υπ όψιν όλους τους γνωστούς παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου, ειδικά σε ένα μη ασφαλές περιβάλλον ύπνου. Παρόλο που θεωρείται ότι είναι παράγοντας κινδύνου, είναι αμφιλεγόμενο το αν ο κίνδυνος είναι πραγματικά μεγαλύτερος σε αδέλφια βρεφών που πέθαναν από SIDS.

SIDS: Παράγοντες κινδύνου ·         Προωρότητα ·         Έκθεση σε αλκοόλ ή φάρμακα πριν τη γέννηση ·         Έκθεση σε κάπνισμα (πριν ή μετά τον τοκετό) ·         Λοίμωξη

Πρόληψη του βρεφικού θανάτου που έχει σχέση με τον ύπνο

Προφύλαξη από το SIDS

Ένας από τους μεγαλύτερους προστατευτικούς παράγοντες ενάντια στο SIDS είναι ο θηλασμός. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι ο θηλασμός, οποιασδήποτε διάρκειας, συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο για SIDS, που κυμαίνεται από 45% για θηλασμό μικρής διάρκειας ή μικτής διατροφής έως 73% για αποκλειστικό θηλασμό. Δεν είναι γνωστό, αν ο θηλασμός μπορεί να τροποποιήσει άλλους παράγοντες κινδύνου (όπως το κάπνισμα). Οι γονείς πρέπει να αποφεύγουν το κάπνισμα ( και πριν και μετά τον τοκετό) και την χρήση οινοπνεύματος και φαρμάκων (ειδικά αν το βρέφος κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο).

Επιπλέον μέτρα προφύλαξης είναι η διενέργεια όλων των εμβολίων του βρέφους και της οικογένειας, καθώς επίσης και η αποφυγή  έκθεσης του βρέφους σε περιβάλλον με άρρωστα άτομα.

Ασφάλεια στον ύπνο - Safe to sleep  (Προηγούμενο με την πλάτη για ύπνο - Back to Sleep)

 Στις ΗΠΑ υπήρχε το σύνθημα Back to home - Back to sleep, δηλαδή πίσω στο σπίτι και ύπνος μόνο με την πλάτη (ανάσκελα), όταν το νεογνό έφευγε από το μαιευτήριο.

Το σύνθημα "Back to sleep" άλλαξε σε  "safe to sleep", όταν αναγνωρίσθηκε ότι κάθε στοιχείο στο περιβάλλον του ύπνου – από την θέση ύπνου, το κρεβάτι, τα ρούχα και η θερμοκρασία του αέρα του δωματίου – ήταν σημαντικά στην προστασία του βρέφους, όταν κοιμάται.

Οι αρχές για ασφαλή ύπνο πρέπει να εφαρμόζονται κάθε φορά που κοιμάται το βρέφος (περιλαμβάνοντας τους σύντομους ύπνους) και σε κάθε περίπτωση, περιλαμβάνοντας το βρεφικό σταθμό ή το σπίτι της νταντάς. Οι γονείς πρέπει να είναι βέβαιοι ότι οποιοσδήποτε έχει την φροντίδα του βρέφους – νταντά, παππούδες και άλλοι φίλοι και συγγενείς- ότι θα ακολουθούν πιστά τις οδηγίες τους για τον περιβάλλον ύπνου.

 

Θέση του ύπνου

Η πρώτη μεγάλη αλλαγή στην καμπάνια για την προφύλαξη από το SIDS ήταν η ύπτια θέση για ύπνο και έκτοτε εξακολουθεί να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ασφαλούς ύπνου. Ο ύπνος σε ύπτια θέση πρέπει να αρχίζει από την γέννηση και να συνεχίζεται έως ότου το βρέφος μπορεί να γυρίζει από ύπτια σε πρηνή θέση και αντίθετα. Στην ηλικία αυτή, το βρέφος μπορεί να αφεθεί να κοιμηθεί στην θέση που παίρνει από μόνο του.

Ο ύπνος σε πρηνή θέση (μπρούμυτα) αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για SIDS, ειδικά για βρέφη που δεν έχουν συνηθίσει να κοιμούνται μπρούμυτα, αλλά και ο ύπνος σε πλάγια θέση αυξάνει επίσης τον κίνδυνο. Πολλά βρέφη που πέθαναν βρέθηκαν μπρούμυτα, αν και είχαν τοποθετηθεί για ύπνο σε πλάγια θέση με συσκευές συγκράτησης της θέσης. Για τον λόγο αυτό τα βρέφη πρέπει να κοιμούνται πάντοτε ανάσκελα και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται συσκευές συγκράτησης της θέσης, κουβέρτες σε ρολό ή οτιδήποτε άλλο για να παραμείνει το βρέφος σε πλάγια θέση.

 Image courtesy of the Safe to Sleep® campaign, for educational purposes only; Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development. Safe to Sleep® is a registered trademark of the US Department of Health and Human Services.

Ο μύθος του κινδύνου για πνιγμονή

Επειδή τα βρέφη συνήθως κοιμούνται αμέσως μετά τον ύπνο, οι γονείς και πολλοί επαγγελματίες υγείας ανησυχούν για τον κίνδυνο ότι θα πνιγούν ή θα αναρροφήσουν το περιεχόμενο του στομάχου σε ύπτια θέση. Όμως τα υγιή βρέφη όταν τοποθετούνται για ύπνο σε ύπτια  θέση είναι λιγότερο πιθανό να πνιγούν από τα βρέφη που κοιμούνται σε πρηνή θέση, γιατί σε ύπτια θέση, η τραχεία είναι πάνω από τον οισοφάγο, επιτρέποντας το γάλα που ανάγεται να καταποθεί εύκολα. Στην πρηνή θέση, ο οισοφάγος είναι πάνω από την τραχεία, κάνοντας έτσι την εισρόφηση πιο εύκολη.

Η ασφαλής κούνια

Η ασφαλέστερη κούνια δεν περιέχει τίποτα άλλο παρά μόνο το μωρό, που κοιμάται ύπτια σε σταθερό στρώμα με το σεντόνι να εφαρμόζει καλά. Δεν περιέχει μεγάλα μαξιλάρια, παπλώματα, κουβέρτες, μαξιλάρια, συσκευές στήριξης της θέσης ή παιχνίδια με κορδόνια που μπορεί να τα φθάσει.

Οι τελευταίες προδιαγραφές της κούνιας απομακρύνουν τα πλαϊνά τμήματα που πέφτουν και που συνδέθηκαν με πάρα πολλούς βρεφικούς τραυματισμούς και θανάτους από παγίδευση.

Έμφαση δίνεται στην αποφυγή της τοποθέτησης μαλακών κλινοσκεπασμάτων που μπορεί να καλύψουν το πρόσωπο του μωρού, όμως εξίσου σημαντικό είναι η συμβουλή προς τους γονείς να μην βάζουν μαλακά κλινοσκεπάσματα κάτω από το μωρό που κοιμάται – μια συχνή πρακτική για να αυξηθεί η άνεση που προσφέρει το στρώμα στο μωρό.

Η μη ασφαλής κούνια

Είναι δύσκολο να αντιπαραταχθείς με τα μέσα επικοινωνίας και τις διαφημίσεις που έρχονται αντιμέτωπες οι έγκυες γυναίκες. Μια πρόσφατη μελέτη βρήκε ότι τα δύο τρίτα από τις εικόνες στα περιοδικά για τους γονείς έδειχναν μη ασφαλές περιβάλλον για τον ύπνο και ότι τέτοιες εικόνες προτείνουν στους γονείς ότι οι πρακτικές αυτές είναι φυσιολογικές, ακόμη και επιθυμητές.

Καθώς οι κατασκευαστές αντιλήφθηκαν ότι οι γονείς δεν αγόραζαν πια τα παραδοσιακά προστατευτικά, άρχισαν να πωλούν, αυτό που ισχυρίζονταν ότι ήταν  ¨δικτυωτή επένδυση της κούνιας που αναπνέει¨ για να κρατάει τα πόδια του μωρού μέσα στην κούνια και να προλαμβάνει την ασφυξία. Οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται ότι αυτές οι επενδύσεις της κούνιας δεν είναι αναγκαίες και είναι δυνητικά επικίνδυνες και δεν έχουν κανένα ρόλο ¨στη μείωση της ασφυξίας¨.

 Στο ίδιο δωμάτιο

Σε αντίθεση με ότι διδασκόταν το προηγούμενο αιώνα (και προς απογοήτευση πολλών γιαγιάδων), οι έρευνες τώρα δείχνουν, ότι ο ύπνος στο δωμάτιο των γονιών είναι ποιο ασφαλής στη διάρκεια των πρώτων 6 – 12 μηνών της ζωής. Η δυνατότητα να ελέγχεται ο μωρό πιο στενά μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο τον θάνατο σε σχέση με τον ύπνο και να προλάβει γεγονότα, όπως ασφυξία, στραγγαλισμό ή παγίδευση.

Έχοντας την κούνια στο δωμάτιο της μητέρας διευκολύνει επίσης την σίτιση, ανεξάρτητα από τον τρόπο σίτισης. Οι μητέρες που θηλάζουν πρέπει να γνωρίζουν, ότι η ασφαλέστερη στρατηγική στη διάρκεια της νύκτας είναι να βάζουν το μωρό πίσω στην κούνια του μετά τον θηλασμό, παρά να κοιμούνται στη διάρκεια του θηλασμού ή να βάζουν το μωρό για ύπνο στο κρεβάτι των γονιών.

Όχι στο ίδιο κρεβάτι

Περισσότεροι από τους τελευταίους μισούς ξαφνικούς και μη αναμενόμενους θανάτους  συνέβησαν γιατί ένας ενήλικας ή παιδί μοιραζόταν το κρεβάτι μαζί με το βρέφος κατά την διάρκεια του ύπνου. Ο ύπνος σε κοινό κρεβάτι είναι αρκετά συχνός – τουλάχιστον 45% των γονιών στην Αμερική παραδέχονται αυτή την πρακτική και είναι ακόμη πιο συχνός σε άλλα μέρη του κόσμου για πολιτισμικούς λόγους.

Ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι αποτελεί  παράγοντα υψηλού κινδύνου για ξαφνικό θάνατο. Σε μια ανασκόπηση ενός έτους, από τους 102 θανάτους βρεφών στο Μέριλαντ, 46 βρέφη (45%) βρέθηκαν να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι. Ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι δεν συνιστάται στις ΗΠΑ και οι γονείς πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα αν καπνίζουν, πίνουν ή χρησιμοποιούν φάρμακα (ακόμη και συνταγογραφούμενα).

Η απόφαση για ύπνο στο ίδιο κρεβάτι μπορεί να είναι πολιτισμική ή προσωπική και μερικές φορές οικονομική. Η ερώτηση ¨Έχετε κούνια για το μωρό σας;¨ παραλείπεται εύκολα. Όμως πάντοτε πρέπει να γίνεται η σύσταση για τους κινδύνους  και τις τελευταίες συστάσεις σχετικά με τον ύπνο στο ίδιο κρεβάτι. Καμία μελέτη μέχρι σήμερα δεν έχει δείξει, ότι ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι έχει προστατευτική δράση στο σύνδρομο ξαφνικού θανάτου των βρεφών.

Ρούχα ύπνου και κουβέρτες

Ο ιδανικός τρόπος για να ντύνεται το βρέφος για ύπνο είναι ένα φορμάκι ή σάκος ύπνου (sleeping bag), κατάλληλου για την εποχή, έτσι που δεν χρειάζεται φάσκιωμα ή κουβέρτες. Αν χρησιμοποιούνται κουβέρτες στην κούνια, τα βρέφη πρέπει να τοποθετούνται με τα πόδια στο κάτω μέρος της κούνιας και η κουβέρτα (λεπτή και ελαφριά, παρά χνουδωτή ή βαριά) πρέπει να χώνεται κάτω από το στρώμα σε τρείς πλευρές για ελαττωθεί ο κίνδυνος να καλυφθεί το κεφάλι του μωρού.

Η πάνω άκρη της κουβέρτας δεν πρέπει να βρίσκεται πάνω από τις μασχάλες ή να φθάνει το πρόσωπο του μωρού. Βάζοντας το τα πόδια του μωρού κοντά στο κάτω μέρος του κρεβατιού μειώνονται (αλλά δεν εξαφανίζονται) οι πιθανότητες να γλιστρήσει το μωρό κάτω από την κουβέρτα.

Αν χρησιμοποιούνται βρεφικοί σάκοι ύπνου πρέπει να είναι το σωστό μέγεθος για το βρέφος, με εφαρμοστό λαιμό και με μανίκια για να κρατούν το μωρό ζεστό και χωρίς κουκούλα για να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανότητα να καλυφθεί το κεφάλι.

Που δεν πρέπει να κοιμηθεί

Ο ύπνος σε καναπέ ή πολυθρόνα μαζί με το μωρό πρέπει πάντοτε να αποφεύγεται, γιατί αυξάνεται ο κίνδυνος για το σύνδρομο του ξαφνικού θανάτου των βρεφών. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το 13% των θανάτων που έχουν σχέση με τον ύπνο, συνέβησαν, ενώ κοιμόταν με κάποιον άλλο σε καναπέ.

Οι γονείς πρέπει να αποφεύγουν να τοποθετούν τα βρέφη για ύπνο ή να αφήνουν τα κοιμισμένα βρέφη σε καθίσματα αυτοκινήτου, καρότσια, κούνιες, μάρσιπο αγκαλιάς. Τα βρέφη δεν πρέπει να τοποθετούνται σε καθιστή θέση για ύπνο. Το κεφάλι του μωρού είναι σχετικά βαρύ, ενώ οι μύες του λαιμού είναι αδύνατοι και για αυτό το λόγο είναι πολύ εύκολο το κεφάλι να πέσει και να αποφράξει τον αεραγωγό.

Σε υφασμάτινα μεταφορικά μέσα, το μωρό μπορεί να γλιστρήσει προς τα κάτω και το κεφάλι να πέσει έτσι που το πρόσωπο του μωρού να θαφτεί στο ύφασμα. Στα καροτσάκια, οι γονείς πρέπει να βλέπουν πάντοτε το πρόσωπο του μωρού, το οποίο πρέπει να βρίσκεται πάνω την άκρη του υφάσματος, με την μύτη και το στόμα να μην αποφράσσονται.

Πιπίλα για τον ύπνο

Παρόλο που ο μηχανισμός δεν είναι κατανοητός, η χρήση της πιπίλας για τους υπνάκους και τον νυκτερινό ύπνο προφυλάσσει από το σύνδρομο ξαφνικού θανάτου, ακόμη και αν η πιπίλα φύγει από το στόμα του μωρού. Με άλλα λόγια, οι γονείς δεν είναι απαραίτητο να ξαναβάζουν την πιπίλα στη διάρκεια του ύπνου. Οι πιπίλες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στις πρώτες 3 – 4 εβδομάδες, περίοδο στην οποία εγκαθίσταται ο θηλασμός και η χρήση της πιπίλας πρέπει να συνεχίζεται στη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής, όταν η ανάγκη για θηλασμό είναι μεγαλύτερη. Επειδή υπάρχει ο κίνδυνος στραγγαλισμού, οι πιπίλες δεν πρέπει να κρέμονται γύρω από τον λαιμό του βρέφους και οι πιπίλες που κρέμονται από τα ρούχα του μωρού δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στα μωρά που κοιμούνται.

Περισσότερη ζέστη δεν είναι καλλίτερα

Πολλοί γονείς έχουν την τάση να ντύνουν υπερβολικά το μωρό τους και όταν βρίσκονται έξω να καλύπτουν ακόμη και το πρόσωπο και το κεφάλι. Το θερμικό στρες από το υπερβολικό ντύσιμο ή ντύσιμο με πολλά στρώματα ή από την έκθεση σε υψηλές εξωτερικές θερμοκρασίες συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για το σύνδρομο ξαφνικού θανάτου των βρεφών.

Τα μωρά πρέπει να ντύνονται κατάλληλα, αναλόγως στο περιβάλλον που βρίσκονται, με όχι περισσότερο από μια στρώση, από ότι θα φορούσε ένας ενήλικας για νιώθει άνετα στο ίδιο περιβάλλον. Η θερμοκρασία του αέρα πρέπει να ρυθμίζεται για να νιώθει άνετα ένας ενήλικας.

Οι γονείς και τα άτομα που φροντίζουν τα μωρά πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν τα σημεία της υπερθέρμανσης, όπως εφίδρωση ή να αισθάνεσαι το δέρμα του μωρού πιο ζεστό, όταν το ακουμπάς στο στήθος.

Το ντύσιμο με πολλά στρώματα και η κάλυψη του προσώπου και του κεφαλιού πρέπει να αποφεύγεται. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την σύσταση χρήσης ανεμιστήρα για την μείωση του κινδύνου για SIDS. Αν χρησιμοποιηθεί ανεμιστήρας για να δημιουργηθεί μικρή κίνηση αέρα, δεν θα πρέπει να κατευθύνεται προς το πρόσωπο του μωρού.

Με την κοιλιά για παιχνίδι

Πιστεύεται ότι η τοποθέτηση του μωρού μπρούμυτα (χρόνος με την κοιλιά -   tummy time) κάθε ημέρα για λίγο χρόνο, ενώ είναι ξύπνιο και με επίβλεψη είναι αναγκαίο για την φυσιολογική ανάπτυξη και την ενδυνάμωση των μυών του λαιμού και του άνω μέρους του σώματος και για ελαχιστοποιηθεί η επιπέδωση του πίσω μέρους του κεφαλιού και της πλαγιοκεφαλίας από θέση.

Το πρόγραμμα για ασφαλή ύπνο συστήνει ότι ο χρόνος με την κοιλιά πρέπει να αρχίζει όσο το δυνατόν πιο ενωρίς (ιδανικά από την πρώτη ημέρα που θα πάει το μωρό στο σπίτι) χρησιμοποιώντας παιχνίδια ή το πρόσωπο του γονιού για να ενθαρρύνεται το μωρό να σηκώνει το κεφάλι.

Ο χρόνος με την κοιλιά μπορεί να γίνεται στο δάπεδο ή στο στήθος ενός γονιού ξαπλωμένου ανάσκελα. Οι γονείς πρέπει να προσπαθούν να έχουν δύο με τρεις συνεδρίες κάθε ημέρα για μικρή χρονική περίοδο (3 – 5 λεπτά), αυξάνοντας τον χρόνο, αν το μωρό δείχνει ότι απολαμβάνει την εμπειρία.

Related Content on

Why Are Nurses Reluctant to Put Infants 'Back to Sleep'?

New Moms Get Scant or Contradictory Advice About Infant Care

SIDS Incidence Influenced by Multiple Contributing Factors

Prone Position a Risk Factor for SUDEP

Warnings About Infant Bedding Risk Are Often Unheeded